مدیران محترم خبرگزاری‌ها ورسانه‌های جمعی
روزنامه‌نگاران، مدیران کانال‌های خبری و کنشگران فضای مجازی
در ماه گذشته، مواردی از اقدام به خودکشی در برخی نقاط کشور، رسانه‌ای شد. هر مرگ ناشی از خودکشی، غم‌انگیز و هشدار دهنده است. اما نگرانی کنونی ما، علاوه بر اصل این رویدادهای تلخ، شیوهٔ بازتاب رسانه‌ای آنهاست.
در موارد متعدد، نحوهٔ انتشار اخبار ــ هرچند با نیت پسندیده‌ی اطلاع‌رسانی ــ می‌تواند اثرات تحریک‌آمیز و تقلیدی ایجاد کند و خطر را برای افراد آسیب‌پذیر افزایش دهد.
طبق شواهد گستردهٔ علمی و مطالعات بین‌المللی، خودکشی یک پدیدهٔ چندعاملی و پیچیده است. هیچ مورد خودکشی را نمی‌توان به یک علت واحد تقلیل داد، و عوامل زیستی، روان‌شناختی، خانوادگی، اجتماعی و اقتصادی در کنار هم نقش دارند. موقعیت یا حادثهٔ نهایی که در روایت‌های رسانه‌ای پررنگ می‌شود، فقط «آخرین حلقهٔ زنجیره» است نه کل مساله. تمرکز صرف بر لحظهٔ پایانی موجب گم‌شدنِ ریشه‌های واقعی خطر و ساده‌سازی یک موضوع پیچیده می‌شود.
شواهد نشان می‌دهد که بازنمایی نادرست این «لحظهٔ آخر» می‌تواند خود به یک عامل خطر تبدیل شود؛ زیرا باعث شکل‌گیری تفسیرهای غلط و الگوهای تقلیدی در افراد آسیب‌پذیر خواهد شد.
همچنین لازم به یادآوری است که در اکثر کشورهای جهان، از جمله کشورهای توسعه‌یافته، پوشش اخبار خودکشی با محدودیت‌های جدی و پروتکل‌های سخت‌گیرانه همراه است تا از اثر سرایت (Contagion Effect) پیشگیری شود.
اثر سرایت (Contagion Effect) به این معناست که انتشار نادرست و پرجزئیات اخبار خودکشی می‌تواند احتمال بروز رفتار مشابه را در افراد آسیب‌پذیر افزایش دهد. مطالعات بین‌المللی نشان داده‌اند که روایت‌های هیجانی، قهرمانانه، یا توضیح روش و صحنهٔ حادثه می‌تواند برای برخی افراد نقش «الگو» یا «محرک» پیدا کند و آنان را به سمت اقدام سوق دهد.
به همین دلیل در سراسر جهان، رسانه‌ها موظف‌اند پوشش اخبار خودکشی را با محدودیت، دقت، و رعایت استانداردهای حرفه‌ای انجام دهند تا از این اثر جلوگیری شود.
موارد زیر از عوامل پرخطر در انتشار اخبار محسوب می‌شود:
– انتشار تصاویر یا ویدیوهای حادثه
– توضیح جزئیات روش یا محل وقوع
– روایت‌های هیجانی، دراماتیک یا قهرمانانه
– تقلیل موضوع به یک اختلاف، یک اتفاق یا یک جملهٔ احساسی به‌عنوان «علت» اقدام
انجمن علمی روانپزشکان ایران، پیشنهادهای زیر را مبتنی بر توصیه‌های آخرین ویرایش دستورالعمل « مدیریت اخبار خودکشی در رسانه‌ها» سال ۱۴۰۳ دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تقدیم می‌نماید.
۱. بهتر است از بازنمایی بصری و توضیح جزئیات حادثه پرهیز شود، زیرا این موارد می‌توانند به بازتولید خطر کمک کنند.
۲. مناسب‌تر است دلایل اقدام به یک رویداد منفرد تقلیل داده نشود؛ پدیدهٔ خودکشی معمولاً چندعاملی است.
۳. تمرکز بر عوامل چندلایهٔ مؤثر بر خطر، به‌جای برجسته‌کردن لحظهٔ پایانی، تصویر علمی‌تری از واقعیت ارائه می‌دهد.
۴. روایت‌هایی که به نوعی اقدام را تلطیف، توجیه یا رمانتیزه می‌کنند، بهتر است کنار گذاشته شوند.
۵. معرفی منابع کمک‌رسانی مانند خط ۱۲۳، مراکز مشاوره و خدمات تخصصی می‌تواند بخشی ضروری از اطلاع‌رسانی باشد.
۶. استفاده از زبانی که امکان درمان، امید و بازگشت به زندگی را برجسته می‌کند، برای حفظ سلامت روان جامعه بسیار کمک‌کننده است.
خودکشی یک تراژدی انسانی و حاصل زنجیره‌ای از عوامل پیچیده و قابل‌رسیدگی است. کاهش این خطر به فهم دقیق موضوع، اطلاع‌رسانی مسئولانه و همکاری میان رسانه‌ها، متخصصان و جامعه بستگی دارد.
دقت در نحوهٔ پوشش رسانه‌ای می‌تواند در حساس‌ترین لحظات زندگی انسان‌ها تعیین‌کننده باشد.
با احترام
دکتر سید وحید شریعت
رییس انجمن علمی روانپزشکان ایران
اول آذرماه ۱۴۰۴
