جناب آقای دکتر محمدرضا ظفرقندی
وزیر محترم بهداشت، درمان و آموزش پزشکی
با سلام و احترام
طی چند سال گذشته، و در پی رخداد تکراری و جانکاه خودکشی تعدادی از دستیاران و دیگر اعضای کادر درمان، بسیاری از دلسوزان، متخصصان و نهادهای مدنی از جمله انجمن علمی روانپزشکان ایران با بررسی تخصصی موضوع در باب آسیب‌شناسی مسأله و راهکارهای احتمالی اظهارنظر نموده‌اند.
در دو سال اخیر برخی از این راهکارها به درجات مختلف پیگیری و اقداماتی صورت گرفته است. اما شوربختانه هنوز بیشتر این اقدامات در مراحل آغازین خود هستند و ثمره‌ی قابل انتظار به بار نیامده است. لذا ضروری است با دقت جوانب موضوع، واکاوی و چاره‌جویی شود.
انجمن علمی روانپزشکان ایران بنا به تعهد علمی و مسولیت اجتماعی خود، همواره اعلام نموده برای مشارکت در برنامه‌های پیشگیری و چاره‌جویی این مشکل داوطلب و آماده است، و حسب دعوت در برنامه‌های نهادهای مختلف از جمله وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی همکاری داشته است.
در همین راستا توجه جنابعالی را به ارزیابی انجمن از برخی فعالیت‌های صورت‌پذیرفته جلب می‌نماییم. یادآور می‌شود با وجود کوشش‌های شکل‌گرفته، از سویی به دلایلی که ذکر آن خواهد رفت، برنامه‌های صورت‌پذیرفته فاقد اثربخشی کافی بوده، و از دیگر سو به علت اطلاع‌رسانی ناکافی، این کوشش‌ها به شکل مناسب به اطلاع جامعه‌‌ی علمی، رسانه‌ها و افکار عمومی نرسیده است.
۱. کمیته‌ای موسوم به “کمیته آسیب به خود” در کلیه دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور تشکیل شده است تا کلیه موارد اقدام یا فوت ناشی از خودکشی در بین دانشجویان را با حضور رئیس دانشگاه بررسی نماید. این کار اقدامی شایسته و بالقوه موثر است که می‌تواند بر اهمیت پرداختن به موضوع خودکشی بیفزاید. اما متاسفانه بسیاری از دانشگاه‌ها این امر را جدی نگرفته، اقدام مناسبی در این زمینه انجام نداده‌اند. این نابسامانی در برخی موارد تا اندازه‌ای است که دانشگاه‌های مزبور از موارد اقدام یا حتا فوت ناشی از خودکشی ناآگاه هستند.
۲. اقدام برای پوشش بیمه‌ای دوران دستیاری در لایحه‌ی بودجه‌ی سال ۱۴۰۳، اگرچه اقدامی ارزشمند بود، اما در کمیسیون تلفیق به شکل کامل پذیرفته نشد. این مهم یکی از اقدامات زیرساختی ضروری برای ارتقای شرایط کاری دستیاری است که نیازمند تداوم پیگیری و مطالبه‌گری است. علاوه بر پذیرش اعمال مدت دوره‌ی دستیاری در سابقه‌ی بعدی بیمه‌ای- وضعیت کنونی- تبدیل دستیاری به عنوان شغل، الزامی انکارناپذیر است.
۳. اقدام معاونان محترم پیشین و فعلی آموزشی وزارت بهداشت (با جدیتی بیشتر) در کسب نظر و مشورت و حمایت‌طلبی از خبرگان و انجمن‌های علمی و اقدام برای راه‌اندازی برنامه‌ی “بتا” و آموزش افراد کلیدی (gatekeepers)، اقدامی به‌جا و قابل دفاع بوده است. اما شوربختانه هنوز این امر به شکل مناسبی در دانشگاه‌ها اجرایی نشده است. بنابراین ضروری است شیوه‌ی اجرای این برنامه‌ها بازنگری شود.
۴. بهبود رویکرد و افزایش چشمگیر میزان همکاری و سطح حضور نمایندگان معاونان دانشجویی- فرهنگی و بهداشتی در تخصصی‌تر شدن بحث‌ها و افزایش همکاری‌های بین‌بخشی موثر بوده و ضروری است تداوم یابد.
۵. انجام غربالگری برای دانشجویان نو-ورود در سال جدید تحصیلی توسط معاونت دانشجویی- فرهنگی اقدامی ارزشمند بود. این ارزیابی نشان داد حدود نیمی از این دانشجویان جدید مشکوک به درجاتی از اختلال سلامت روان و نیازمند بررسی دقیق‌تر هستند. اما این اقدام تنها آغاز کار است و پیگیری و انجام مداخلات لازم برای افراد غربال مثبت، کار عظیمی است که بدون حمایت جدی از مراکز مشاوره‌ی دانشجویی ناشدنی است و باعث هدررفت کوشش‌های پیشین خواهد شد.
تمام اقدامات ذکر شده، مهم و ضروری هستند، اما از نظر این انجمن مهم‌ترین و حیاتی‌ترین اقدامی که بدون آن دیگر برنامه‌ها ابتر خواهد ماند، «برداشتن بار درمان از روی بخش آموزش» است.
باید به صدای بلند گفت که انجام تمامی این اقدامات حتا در بهترین و کامل‌ترین شکل خود، بدون انجام اقدامات اصلاحی در مدیریت شرایط حاکم بر محیط آموزشی دستیاران، اثر قابل توجهی در کاهش میزان خودکشی نخواهد داشت.
تحمیل ناروای بار درمان بر گردن نحیف آموزش منجر به شکل‌گیری و عادی‌پنداری رسم و فرهنگ کاری و سازمانی نامبارک موسوم به «برده‌داری» در وزارت بهداشت شده است. این فرهنگ کاری و سازمانی یکی از بزرگترین موانع بهبود شرایط دستیاری است. لغو این رسم نامبارک نیازمند اقدامی شجاعانه است. چرا که دستگاه نابسامان اداری و خلأهای درمانی که با خدمات ارزان‌قیمت و بعضا رایگان دستیاران پر می‌شود، مانع بزرگی بر سر راه این حرکت تحولی است. واضح است که این شکل از بهره‌کشی، فضا را برای رشد انواع سوءرفتار با دستیاران زیردست مهیا کرده است، به شکلی که آسیب‌دیدگان از دادخواهی پروا دارند یا فریادرسی پیدا نمی‌کنند.
همواره کسانی که از بی‌عدالتی و بهره‌کشی سود می‌برند، با الغای آن مخالفت می‌کنند. امید که تدبیر حضرتعالی بتواند با برداشتن بار درمان از گرده‌ی آموزش، بر پیکره‌ی نیمه‌جان پزشکی کشور که هنوز از زخم‌های عمیق ناشی از افزایش غیرکارشناسی ظرفیت رنج می‌برد، مرهمی نهد.
انجمن علمی روانپزشکان ایران همچون گذشته آماده است تا با تمام توان برای ارتقای سلامت روان و کاهش آلام مرتبط تلاش نماید و برای هر گونه همکاری بیشتر هم اعلام آمادگی می‌کند.
با آرزوی کامیابی شما
دکتر سید وحید شریعت
رییس انجمن علمی روانپزشکان ایران
اول آذرماه ۱۴۰۴
